07 Tem Ben Horoz/Horos Karası: Anadolu’nun Kara Güzeli

Anadolu’nun sıcak, verimli bağrında yetişen siyah bir üzümüm. Anayurdum, Güneydoğu’nun kadim toprakları. Özellikle de Gaziantep’e komşu, tarihin, kültürün ve direnişin şehri Kilis. Ben doğanın dengesiyle şekillenmiş bir üzümüm. Bu topraklar, kuzeybatıdaki Kürt Dağları’nın ve kuzey ile kuzeydoğudaki Gaziantep Platosu’nun yüksek tepelerinden biraz daha alçakta, Bereketli Hilal coğrafi sınırları içinde yer alır. Bu yüzden yetiştiğim iklim diğer bölgelere göre daha ılımandır; işte tam da bu yumuşaklıkta olgunlaşırım ben.

Mayıs ayından Eylüle kadar, Akdeniz’in serin esintileri gelir üzerime. Rüzgârlar yola Akdeniz’den çıkar, hafifçe nemlenir, sonra Amanos Dağları’ndan geçerken soğur ve bana ulaşana kadar oksijenle zenginleşir. Bu nefes “etezyen hava hareketi” olarak bilinir. O serinlik omuzlarımı okşarken kabuğumda renk olgunlaşır, asiditem dengelenir.

Bu rüzgârlar sayesinde, Akdeniz ikliminin sıcak kucaklayışı altında olsam da gündüzle gece arasındaki sıcaklık farkı ortalama 14 dereceye ulaşır. Gündüz güneşle yoğrulurum, gece ise serinlikle dinlenirim. İşte bu fark, aromamın derinliğini verir, kabuğumdaki taneni olgunlaştırır.

Benim için yaz çok özeldir. Kurudur, nem neredeyse yok denecek kadar azdır. Gelişme dönemim boyunca, güneş bana cömert davranır: 1250 ila 1300 saat boyunca ışığını üzerime serer. Her bir ışın, beni biraz daha ben yapar. Bölgedeki yıllık yağış 500 ila 600 mm arasında değişir. Bağlarda sulama sınırlıdır, ama bu miktar yine de köklerime yeterince can verir. Ben azla yetinmeyi bilirim; çünkü Kilis’in toprağında sabırla büyümeyi öğrendim. Her zerremde iklimin, rüzgârın, güneşin ve toprağın yani Kilis teruarının izini taşıyorum. Ve tüm bu koşullar, beni Horoz/Horos Karası yapan şeylerin ta kendisi.

Köküm Kilis’te. Ama ben gezgin bir üzümüm. Kilis ve Gaziantep dışında Isparta, Siirt ve Denizli gibi farklı bölgelerde de yetiştirilirim. Ancak memleketimin toprağında bambaşka olurum. Orada büyürken taşıdığım fenolik yapı, şeker dengesi ve renk yoğunluğu, başka hiçbir yerde tam da aynı olmaz. O yüzden bağcılar bilir: Horoz/Horos Karası’nın yeri Kilis’tir.

Benim hikâyemi bilim dünyasına taşıyan, beni bağlarda sadece bir salkım olmaktan çıkarıp geleceğe miras bırakan kıymetli hocalarım oldu. Özellikle Prof. Dr. Feridun Topaloğlu hocamın bendeki emeği büyüktür. Onların adanmışlığı sayesinde, bugün hâlâ adım araştırmalarda geçiyor, ampelografik özelliklerim kitaplara giriyor. Kendilerine şükranlarımı sunuyorum.

Bugün Kızılgöl Bağcılık’ın öncülüğünde, “Miras Kilis” agroturizm projesi kapsamında yürütülen çalışmalarla adım uluslararası sahnelere taşınıyor. Çünkü ben sadece bir üzüm değilim; kültürüm, geçmişim ve umudum. 7 Aralık – Kilis’in Fransız işgalinden kurtuluş günü – artık benim de günüm olsun isteniyor. “Dünya Horos Karası Günü” olarak anılsın diye başvurular yapıldı. Ne mutlu bana!

Kızılgöl Bağcılık adımı neden Horos Karası olarak kullanmayı tercih etti diye bir soru gelebilir aklınıza. Hemen cevaplayayım. Köklerim M.Ö. 10.000’lere dayanan, Bereketli Hilal’den Anadolu’ya uzanan binlerce yıllık bir mirastan gelir. Adımın, Kilis’e yedi kilometre uzakta olan, Suriye sınırındaki Horus kentinden geldiği; zamanla halk arasında “Horoz”a dönüşmüş olduğu düşünülüyor. Ben yalnızca bir üzüm değilim; bu toprakların sesi, geçmişin tadı ve kültürel belleğin taşıyıcısıyım.

Ampelografik Kimliğim

Salkımlarım omuzlu, dallı ve koniktir. Uzun değilim ama dengeliyim. Orta sıklıktaki salkımlarım verimli bir yapıya sahiptir. Tanelerim iri, elips şeklinde, çoğu zaman göz alıcı morumsu-siyah renkteyim. Kabuğumun üzerindeki beyaz pusum, güneşte bir tül gibi parlar. Tam olgunlaştığımda simsiyah olur rengim. Kabuğum kalın, etim serttir. Suyumu saklarım, kolay kolay pes etmem. Tanelerimde 2 -3 çekirdek bulunur. Hem sofralık olarak, hem de şıralık ve kurutmalık olarak kullanılabilirim. Yapraklarım beş dilimli, damarlı ve tüylüdür. Orta erkenci bir çeşitim. Kumlu topraklarda daha iyi bir performans sergilerken, killi ağır topraklarda daha zor gelişim gösteririm.  Güneşi seven yapraklarımda stomaların sayısı, fotosentez hızımı belirler. Bu da gelişimime ve verimliliğime yön verir. Horoz Karası üzüm çeşidi olarak Julius Kühn-Institut tarafından yönetilen VIVC veri tabanında kayıtlıyım, VIVC numaram 5426. (Fotoğraf Kaynağı: instagram @kilis_kizilgolbagcilik)

.                 

Beni nasıl tüketebilirsiniz?

Ben çok yönlü bir üzümüm. Yazları sofralarda taze, kışlarda kurutulmuş hâlimle yer alırım. Pekmez, pestil, hatta geleneksel üzüm şırası gibi ürünlerde kullanılırım. Ama içimdeki değer sadece lezzetle sınırlı değil. Kabuğumda & özümde; antosiyaninler, tanenler, fenolik bileşikler gizlidir. Antioksidan ve antikanserojenim. Kalp dostuyum, kansızlık savaşçısıyım. Özümle insan sağlığına faydalıyım. Bu yüzden sadece mutfakların değil, laboratuvarların da ilgisini çekerim. Gıda endüstrisinde katkı maddesi veya fonksiyonel içerik olarak kullanılırım.

Şarap olarak HorosKarası üzümünü tatmak isterseniz Ni&Ce Bağları’ndaki “Cuveè FRDN 2024” örneğimi deneyebilirsiniz. Bu yıl sadece 533 şişe üretildi. Servis edilmemden önce dekante ederek havalanmamı sağlarsanız aroma ve lezzetlerim kolaylıkla ortaya çıkar. Orta lal rengindeyim, yüksek asiditeli, orta alkollü, hafif tanenli, orta altı gövdeli, sek bir şarabım. Çilek, kırmızı meyveler, baharatlar, sütlü çikolata ve tatlı baharat aromalarımla kalbinizi fetih ederim. Beni öğle yemeklerinde veya aperitiflerle birlikte rahatlıkla eşleştirebilirsiniz.

Güçlü Taraflarım:

• Çeşitli bağ bakım tekniklerine göre yüksek verimli olabiliyorum. Yapılan farklı çalışmalarda dekara 3.800-4200 kilogram civarında üzüm verdiğim gözlemlendi. Ayrıca 1970’lerde yapılan saha çalışmalarında dekara 400- 500 kg gibi bir verimliliğimin olduğu belirtiliyor kaynaklarda.
• Sağlıklıyım. Yüksek besin ve lif içerir; fenolik bileşiklerim sayesinde birçok hastalıkla savaşırım.
• Büyük taneliyim. İri ve gösterişli tanelerim sofralık tüketim için cezbedicidir. 100 tane ağırlığım ortalama 585 gramdır ama 761 grama ulaştığım bile olmuştur!
• Kuraklığa dayanıklıyım. Kilis’in zorlu yazlarına adapte oldum. Sıcak ve susuz günlerde bile üzüm veririm, pes etmem.
• Normalde orta erken mevsimde olgunlaşırım, ama bilezik alma gibi uygulamalarla hasadım erkene çekilebilir. Bu da beni pazarda öne çıkarır.

Zayıf Taraflarım: Hastalıklara hassasım. Külleme gibi mantari/fungal hastalıklara karşı dirençsiz sayılırım.

Ben Horoz/Horos Karası’yım. Anadolu’nun zenginliğini taşıyan, bağcıların sevdiği, şifa dolu bir kara inci. Beni tanıdıkça daha çok seveceksin.  Belki bir gün, adım uluslararası bağ rotalarında yankılanacak. Sofralarda, bir kadeh kırmızı,  pembe veya köpüklü şarapta beni tadacak ve hikayelerimi dinleyeceksin. Diğer endemik üzüm kardeşlerimle birlikte daima Anadolu topraklarının sesi olacağız…

Derleyen: Evren Evrim Kalkan , 7.6.2025

Tadım:26.6.25

Kaynaklar:

• Akman, A., & Topaloğlu, F. (1975). Güneydoğu, özellikle Gaziantep – Kilis çevresi ekolojik koşullarına uygun yerli ve yabancı şaraplık üzüm çeşitlerinin şaraplık değerleri üzerinde araştırmalar. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu.
• Aslan, K. A. (2022). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde çeşit seçimi yapılırken dikkat edilecek hususlar. Antep Fıstığı Araştırma Dergisi.
• Çelik, H. (2006). Üzüm çeşit kataloğu (Mesleki Kitaplar Serisi No. 3, s. 64). Sunfidan A.Ş.
• Karataş, H., Karataş, D. D., Özdemir, G., & Demiraslan, R. (2010). Güneydoğu Anadolu Bölgesi üzüm çeşitlerinin sanayiye yönelik değerlendirilme potansiyeli. Dicle Üniversitesi.
• Kilis İli Üzüm Üreticileri Birliği. (2021). Kilis Horoz Karası Üzümü [Coğrafi işaret tescil belgesi No: 1632]. Türk Patent ve Marka Kurumu.
• Koyuncu, G., & Uçan Türkmen, F. (2024). Horoz Karası (Vitis vinifera L.) kuru üzüm ve üzüm çekirdeği metanol ekstraktlarının antioksidan özellikleri ile fenolik bileşikleri. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 28(2), 293–303. https://orcid.org/0000-0001-7406-5331
• Koyuncu, G., & Uçan Türkmen, F. (2024). Horoz Karası (Vitis vinifera L.) çeşidi kuru üzüm ve çekirdeğinin bazı kalite özellikleri ve antibakteriyel aktivitesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyufbed
• Orman, M. N., & Ağaoğlu, Y. S. (1969). Türkiye bağcılığının bugünkü durumu, gelişme imkânları ve memleketimizde mevcut başlıca sofralık, kurutmalık ve şaraplık üzüm çeşitleri üzerinde bir araştırma (Yayın No: 348; Bilimsel Araştırma ve İncelemeler No: 221). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Robinson, J., Harding, J., & Vouillamoz, J. (2012). Wine grapes: A complete guide to 1,368 vine varieties, including their origins and flavours. Harper Collins Publishers.
• Soltekin, O. (2015). Bağlarda bilezik alma uygulaması. com. https://apelasyon.com/yazi/18/baglarda-bilezik-alma-uygulamasi
• Üzüm Fotoğrafları. (t.y.). Instagram kullanıcı adı [@kilis_kizilgolbagcilik].
• Vitis International Variety Catalogue (VIVC). (2025). Horoz Karası (Vitis vinifera L.) üzüm çeşidi [VIVC No. 5426]. Julius Kühn-Institut. https://www.vivc.de/index.php?AkzessionenSearch[leitname2]=HOROZ%20KARASI&AkzessionenSearch[kenn_nr2]=5426
• Tadım notu; 26 Haziran 2025 Cha cha, Çengelköy Horos Karası tadım etkinliği, Sedat Açıkbaş, Sabriye Tanem Yersel ve Bestami Gün ile yapılan görüşmelerde elde edilen bilgiler